وبلاگ

ارزشیابی تحصیلی وسیله‌ای است برای پی بردن به میزان موفقیت نظام آموزشی در رابطه با برنامه ها و عملكردهایش. ارزشیابی در جهان در سطوح مختلف انجام می‌گیرد. یك نوع از  ارزشیابی در سطح مدرسه و از طریق معلم انجام می گیرد و از طریق آن مشخص می‌شود، آموزش‌های مدرسه چه اندازه در عملكرد دانش‌آموز متجلی شده است.

گاهی ارزشیابی دانش‌آموزان به صورت کمی و از طریق نمرات آزمون‌ها صورت می‌گیرد. اما آیا این روش ارزشیابی تا کنون کارامد و موفق بوده است؟ بر روش ارزشیابی کمی انتقادات بسیاری وارد است و بسیاری از کارشناسان ارزشیابی توصیفی یا کیفی را بر آن ارجح می‌دانند.

اما ارزشیابی توصیفی چیست؟
ارزشیابی توصیفی شکلی از ارزشیابی تحصیلی ـ تربیتی است که در آن معلم با مشارکت فعال و دانش آموز و اولیای ایشان بااستفاده از ابزارهای مختلف به جمع آوری اطلاعات در زمینه تلاش ها پیشرفت ها و موفقیت های دانش آموزان می پردازد و با طبقه بندی تحلیل و تفسیر اطلاعات به آنها کمک می کند تا بهتر یاد بگیرند و مشکلات یادگیری خود را به کمک اولیا و معلمان برطرف کنند. هدف اصلی در ارزشیابی توصیفی بهبود شرایط یادگیری دانش آموزان با از بین بردن اضطراب های نامطلوب ناشی از برگزاری امتحانات و بازخوردهای عددی است .

ویژگی های ارزشیابی توصیفی 
۱ . در ارزشیابی توصیفی به جای دادن نمره به دانش آموز از عبارت‌های کیفی مثل تلاش خوبی داشته‌ای، با تلاش به موفقیت رسیده ای، برای موفقیت باید بیشتر تلاش کنی با انجام تمرین بیشتر مشکل شما برطرف می شود و… استفاده می شود.
۲ . ارزشیابی توصیفی به زمان خاص محدود نمی‌شود. این ارزشیابی در محیط‌های یادگیری فعالیت‌های خارج از کلاس و محیط زندگی نیز جریان دارد.
۳.  تلاش و رشد کودکان همانند موفقیت آنان ارزشمند است و فقط به موفقیت‌ها امتیاز داده نمی‌شود، بلکه تلاش و پیشرفت نیز امتیاز دارد.
۴. همانگونه که یادگیری دانش‌آموزان در حوزه‌های مختلف و سطوح متفاوت است،‌ سنجش و ارزشیابی آن نیز باید با استفاده از ابزارهایی باشد که بتواند این یادگیری‌ها را بسنجد. مشاهدات از جمله ابزارهایی است که در ارزشیابی توصیفی مورد استفاده قرار می گیرد. 
۵ . در ارزشیابی توصیفی اصل بر ارتقای دانش‌آموزان بر پایه‌های بالاتر است مگر در موارد بسیار نادر و زمانی که دانش‌آموزان به دلایل خاصی به اهداف مدنظر نرسیده باشند.
۶. کارنامه دانش‌آموزان علاوه بر عملکرد درسی، عملکرد اجتماعی، عاطفی و جسمانی ـ فیزیکی را نیز منعکس می‌نماید.

ارزشیابی توصیفی با ویژگی‌های فوق راهکارهایی را برای برطرف کردن بخشی از مشکلات فراروی ارزشیابی تحصیلی ارائه داده است که در ادامه به آنها اشاره می شود.

برتری‌ها یا ویژگی‌های ارزشیابی توصیفی نسبت به روش کمی

الف) مهمترین هدف ارزشیابی توصیفی ایجاد تغییر در دیدگاه‌ها و نگرش‌های مسئولان، مدیران، آموزگاران و والدین نسبت به ارزشیابی تحصیلی است. زیرا اصلی‌ترین عامل کارآمدی پایین روش‌های فعلی، نگاه نادرست به هدف‌های مستتر در هر یک از روش‌هاست که منجر به استفاده نادرست از آنها می شود.

ب ) راهکار دیگری که پیش بینی شده جایگزینی بازخوردهای کیفی و توصیفی به جای بازخوردهای نمره‌ای است‌. نمره برای دانش‌آموز بیشتر به عنوان علامتی است که برخی از رفتارهای خوشایند و یا ناخوشایند دوستان معلمان اولیا و دیگران را به دنبال دارد. اما کمتر وسیله‌ای برای شناخت نقاط قوت و ضعف، توانمندی ها و محدودیت ها به کار گرفته می شود. اما بازخوردهای کیفی به دانش‌آموزان انگیزه و تلاش بیشتر در یک فضا و شرایط آرام و برای معلم توجه دقیق بر ابعاد یادگیری دانش‌آموزان و برای اولیا آگاهی از وضعیت تحصیلی و وظیفه و مسوولیتی که در قبال آن دارند می‌دهد.
نباید حذف نمره را از بازخوردهایی که به دانش آموز داده می‌شود با حذف ارزشیابی یکسان تلقی کرد. ارزشیابی به صورت دقیق‌تر و کامل‌تر و با ابزارهای مناسب‌تر با هدف یاری به دانش‌آموز و اولیا آنان در طول سال تحصیلی انجام می شود؛ اما نتیجه با کلمه عبارت جمله و… اعلام می گردد.

ج ) باتوجه به اینکه در حال حاضر در روش کمی برگزاری امتحانات در زمانی غیر از زمان آموزش و یادگیری انجام می شود. فاصله زمانی بین آموزش و ارزشیابی و امتحان آن را به یک موضوع اضطراب‌آور و نگران کننده تبدیل کرده است . از طرف دیگر براساس نتایج یک یا چند امتحان در مورد آینده دانش‌آموز تصمیم گیری می‌شود و این امر باعث شده هم والدین و هم دانش‌آموزان و حتی معلمان دچار ترس و اضطراب شوند. برای رفع این مشکل در ارزشیابی توصیفی امتحان و آموزش به شکل مستقل و در زمان خاص وجود ندارد، بلکه در زمانی که معلم و دانش آموز در حال فعالیت های یاددهی ـ یادگیری هستند آزمون های مورد نظر اجرا شده و همزمانی ارزشیابی و آموزش و یادگیری ضمن حذف اضطراب ناشی از حضور در جلسات امتحانی آن را به مرحله‌ای از یادگیری و جز فرایند یادگیری تبدیل می کند.

د) مشارکت و همکاری در هر کاری علاقه و تعهد افراد را به آن کار افزایش می دهد. از آنجایی که ارزشیابی تحصیلی در طرح ارزشیابی توصیفی یک فرصت یادگیری تلقی می‌شود و برای یادگیری و بهبود شرایط آن انجام می گیرد، مشارکت دانش‌آموز و والدین در این موضوع در کنار معلم بسیار ارزشمند و حیاتی است. زیرا دانش‌آموز با بررسی روند تلاش خود از همان ابتدا مدیریت فرآیندهای یادگیری خود را بتدریج برعهده می‌گیرد و والدین نیز با مشارکت در امر ارزشیابی فرزندشان ضمن احساس وظیفه بیشتر برنامه‌ریزی‌های آگاهانه‌تری برای بهبود وضعیت تحصیلی آنها انجام می دهند.

ه ) و بالاخره در ارزشیابی توصیفی تمام تلاش معلم والدین و خود دانش‌آموز در طول سال صرف فرایند « ارزشیابی از وضعیت یادگیری ـ تلاش برای یادگیری بهتر ـ ارزشیابی شناخت بیشتر و دقیق تر ـ تلاش برای یادگیری بهتر » می شود و دانش‌آموزان فرصت جبران کاستی های احتمالی را دارند و این ضعف‌ها و کاستی‌های احتمالی متراکم نشده و تا پایان نوبت اول یا سال حفظ نمی‌شوند، بلکه هر زمان که شناسایی شوند تدبیر شده و یا مشارکت معلم دانش‌آموز و والدین برطرف می گردد.

مشارکت دانش آموزان در ارزشیابی تحصیلی و آگاهی از پیشرفت کار و تلاش برای آنها جذاب و انگیزشی است‌. همچنین  ارتباط نزدیک مداوم و مستمر دانش آموز با والدین و تمایل و علاقه وافر پدران و مادران در کمک به فرزندان خود در امور تحصیلی و تربیتی همچنین ضرورت هماهنگی و همکاری بین معلم و والدین به ویژه در ارزشیابی توصیفی نقش و جایگاه آنها را در این موضوع ممتاز کرده است .

امروزه با گسترش مدارس هوشمند این امکان فراهم شده است که از با استفاده از نرم‌افزار‌های ارزشیابی کیفی در مدارس والدین نیز به سیستم ارزشیابی مدارس متصل شده و بدین وسیله از روند پیشرفت تحصیلی و حتی ویژگی‌های رفتاری دانش‌آموز خود در مدرسه اطلاع یابند. ارزشیابی در مدارس هوشمند به جای اینکه در مقاطع و نوبت‌های مختلف سال باشد همه روزه و به طور مداوم صورت گرفته و در اختیار والدین نیز قرار می‌گیرد.

منابع : دانشنامه رشد، تبیان، روزنامه جمهوری اسلامی