وبلاگ

اولین مدارس ایران چگونه بودند؟

✍ آموزش‌ در سده‌های ۱۲ و ۱۳ ه. ق در مکتب‌خانه‌ها و مدارس دینی ایران در حدی بود که افراد خواندن و نوشتن و حداکثر احکام دینی را بیاموزند. از میان افرادی که این مرحله را پشت سر می‌گذاشتند، تعداد معدودی که توانایی مالی و علاقه به فراگیری علوم بیشتر را داشتند برای علم‌آموزی به شهرهای بزرگ و مذهبی که دارای مدارس علوم دینی معتبر بودند می‌رفتند.

اولین مدارس نوین در ایران از دوران محمدشاه قاجار شکل گرفتند. اولین مدرسه را کشیشی آمریکایی به‌نام پرکینز در ارومیه در سال ۱۲۵۴ ه. ق ساخت که در آن علاوه بر برخی دانش‌های جدید، قالی‌باقی و آهنگری نیز به کودکان تعلیم داده می‌شد و دومین مدرسه را اوژن بوره(کشیش فرانسوی) در سال ۱۲۵۵ در تبریز بنا کرد. 

این‌ها همه جدا از تلاش‌های میرزا حسن رشدیه از بنیانگذاران مدارس نوین برای ایجاد مدرسه در شهرهای تبریز، مشهد و تهران است که شاید چون ایرانی بود، با سرزنش‌ها و آزار هموطنان مواجه شد …

دارالفنون

✍ دارالفنون نام مدرسه متوسطه‌ای بود که به ابتکار میرزا تقی خان امیرکبیر در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار برای آموزش علوم و فنون جدید در تهران تأسیس شد. این مدرسه اولین مدرسه ایران به سبك مدارس عالی اروپا بود.
امیر کبیر هفت معلم را در رشته‌های مختلف برای تدریس در این مدرسه از اتریش به ایران آورد.
مدرسه دارالفنون ۱۳ روز قبل از قتل امیرکبیر یعنی در ششم دی ماه ۱۲۳۰ شمسی افتتاح شد.
شاگردان دارالفنون، لباس مخصوص به خود داشتند. آن‌ها سالی دو دست لباس تابستانی و زمستانی به رایگان دریافت می‌کردند و ناهار را به خرج مدرسه در آنجا می‌خوردند.
آن‌ها کمک هزینه‌ تحصیلی یا مقرری دریافت می‌کردند که این مقرری بعدها قطع شد. گاه به هر شاگرد خوب، انعام نیز داده می‌شد.
رشته‌های تحصیلی در دارالفنون شامل هفت رشته پیاده‌نظام، سواره نظام، توپخانه، پزشکی و جراحی، داروسازی و کانی‌شناسی بود.
در دارالفنون علاوه بر دروس اساسی، درس زبان خارجه برای شاگردان اجباری بود و در آن سه زبان فرانسه، انگلیسی و روسی تدریس می‌شد.
دارالفنون را همچنین می‌توان نخستین دانشگاه در تاریخ مدرن ایران دانست.

مدرسه رشدیه

✍ مدرسهٔ رشدیه نام مدرسه‌ای است که میرزا حسن رشدیه در سال 1268 شمسی در ششگِلان تبریز تأسیس کرد.
مدرسهٔ رشدیه نخستین دبستان به سبک نوین در ایران بود.
پس از چند سال به‌علت تخریب بنای مدرسه، مدرسهٔ دیگری در کوی «جُبّه‌خانه» ساخته شد. این مدرسه در نهایت به محل کنونی در خیابان ارتش جنوبی تبریز منتقل شد.
رشدیه پس از تلاش‌های فراوان برای ساخت مدارس متعدد در ۹۷ سالگی درگذشت.
وصیت او چنین بود: “مرا در محلی به خاک بسپارید که هر روز شاگردان مدارس از روی گورم بگذرند و از این بابت روحم شاد شود”.

اولین مدارس دخترانه ایران

✍ تا پیش از مشروطیت، در ایران به عوام چنین تلقین می‌شد که درس خواندن برای دختران لازم، جایز و پسندیده نیست.
راه‌اندازی اولین مدرسه دختران در ایران توسط بی‌بی خانم استرآبادی بود.
او اولین مدرسه دختران در ایران را به نام «دوشیزگان» در سال ۱۳۲۴ هجری قمری تاسیس کرد. اما اقدام جسورانه وی با مخالفت بسياری روبرو شد. سرانجام، با وجود ايستادگی بی‌بی خانم این فشارها باعث شد مدرسه دوشيزگان تعطيل شود.
مدرسه «ناموس» مدرسه دیگری برای دختران بود که در سال ۱۳۲۶ ه. ق توسط خانم طوبی آزموده در خيابان فرمانفرمای تهران تأسيس شد.
پس از مقاومت‌های فراوان زنان در برابر هنجارهای غلط آن دوران، سرانجام در سال ۱۳۲۷ ه. ق كليه دبستانهای تهران دولتی شدند و رسماً تحت نظارت اداره فرهنگ قرار گرفتند و ۴۶ باب مدارس دخترانه و پسرانه تأسيس گرديد.

مدرسه شوکتیه

✍ مدرسه شوکتیه اولین موسسه آموزش در شهرستان بیرجند بود که در ۱۲۶۹ ه.ش (از محل موقوفات شوکت‌الملک اول) تحت عنوان حسینیه شوکتیه ساخته شد و در ۱۲۸۲ ه.ش تبدیل به مدرسه شد.
این مدرسه پس از دارالفنون تهران و رشدیه تبریز سومین مدرسه بود که آموزش به سبک جدید را در ایران آغاز کرد.
مدرسه شوکتیه ابتدا در مقطع ابتدایی بود که پس از مدتی دبیرستان شوکتیه نیز به آن افزوده شد.
برای تشویق افراد به تحصیل در این مدرسه برای محصلین بی‌بضاعت و خانواده آنها کمک‌های نقدی و جنسی موثری در نظر گرفته می‌شد.

(عکس از بنای بازسازی شده مدرسه)

مدرسه سعادت بوشهر

✍ مدرسه  سعادت که در ۱۲۷۸ ش به سبک نوین آموزشی در بوشهر تأسیس شد، از نظر تاریخی مادر مدارس جنوب ایران محسوب می‌شود.

 این مدرسه به دست احمدخان دریابیگی، حکمران وقت بوشهر، تأسیس ‌شد. شیخ محمدحسین سعادت و برادرش شیخ عبدالکریم سعادت از معلمین اولیه این مدرسه بودند.

 به جهت کمک‌های نقدی مظفرالدین شاه که به درخواست دریابیگی صورت گرفت، این مدرسه به سعادت مظفری مشهور شد.

 مدرسه سعادت تا سال ۱۳۲۵ هجری قمری منشا خدمات نوین آموزشی نه تنها در بوشهر و حوزه خلیج فارس بلکه در نجف، کاظمین و بحرین هم بوده به طوری که معلمان این مدرسه برای تدریس به شهرهای بندرلنگه، اهواز، بهبهان هم رفته و مدرسه جدید تاسیس کردند. 

در مدرسه سعادت بوشهر علما و شخصیت‌های برجسته‌ای تحصیل کردند و افراد فرهیخته‌ای از این مدرسه فارغ‌التحصیل شدند.

چند سالیست که  ۱۸ اسفند، سالروز تأسیس مدرسه سعادت، با عنوان روز بوشهر جشن گرفته می‌شود.

 اولین مدرسه در زابل

 ✍ در زابل، اولین مدرسه به سبک  جدید در سال 1298 شمسی، تحت نام مدرسه احمدیه، منتسب به احمدشاه قاجار، به دستور شوكت‌الملك علم و به دست مرحوم سیدمحمد فرزان افتتاح شد.

دراین مدرسه كودك  از كلاس نیم شروع به فراگیری می‌كرد، كه مواد درسی آن فقط آشنائی با حروف الفبا بود، در كلاس اول حروف آمیخته به هم را در قالب كلمات به محصل می‌آموختند.

پایه تحصیلی آنچنان قرص و محكم پی‌ریزی می‌شد كه محصل در كلاس چهارم قادر به خواندن و حفظ متون پرباری چون گلستان سعدی و كلیله ودمنه بود. در كلاش ششم یا آخرین كلاس مدرسه زبان‌های عربی، انگلیسی و  فرانسه نیز تعلیم داده می‌شد.

در آن زمان، در مدرسه شوكتیه بیرجند تا كلاس سوم دبیرستان (سیكل اول) تدریس می‌شد و از آن به بعد محصلین علاقه‌مند ناگزیر بودند تا برای اخذ دیپلم به مدرسه دارالفنون تهران بروند.

چند سال بعد، مرحوم سید محمد فرزان مدرسه‌ای جدیدی احداث کرد و نام این مدرسه را به مدرسه شاهپور تغییر داد.

تصویر: سید محمد فرزان

مدرسه محمدیه بندرلنگه

✍ مدرسه محمدیه که طبق اطلاعات ارائه شده مدیریت آموزش و پرورش شهرستان بندرلنگه بعد از مدارسی مثل دارالفنون تهران و سعادت بوشهر از نخستین مدارس کشور محسوب می‌شود.

این مدرسه سال 1290  شمسی، در زمان نیابت حکومت میرزا عبدالله خان نوری، مدحت‌السلطنه، به مدیریت عبدالحق که از فضلا و ادبای دانا و اهل هندوستان بود تأسیس شد.

 مدرسه محمدیه قبل از تأسیس، خانه متروکه و باغی بود که دارای نخلستان و هم‌چنین محل اسکان تفنگچی‌ها و نگه‌داری اسب حکمرانان وقت بندر لنگه بود، مردم شهر لنگه و افراد خیّر آن را بازسازی و نامش را محمدیه که مشتق از نام حضرت محمد(ص) نهادند.